Interview met de Aikidomeester Chiba Kazuo sensei
(uit ‘Fighting Arts’, vrij vertaald door Jean Trembloy)
Chiba T. Kazuo is 8ste dan, shihan, van de Aikikai, en was uchideshi van O Sensei. Hij is thans hoofd van de USAF-West, en heeft sinds 1981 een dojo in San Diego, CA. Eerder heeft hij een tijd in de UK gewoond en les gegeven.
Chiba is leraar van de Aikikai, niet van de Yoshinkan zoals sommige bronnen beweren. Dit is waarschijnlijk een verwarring met Yoshinkan leraar Chida Tsutomu, of doordat sommigen zijn ‘harde’ Aikikai stijl bestempelen als Yoshinkan Aikido.
Sensei hoe ben je begonnen met aikido?
Eerst ben ik begonnen met judo training en na vier jaar schakelde ik over op karate bij Nakayama sensei van de Shotokan en daar heb ik ook meester Funakoshi ontmoet. Toen ik bruine gordel judo was gebeurde het volgende. Bij een wedstrijd met een tweede dan overwon ik deze, maar mijn tegenstander zegde mij, u hebt mij mijn judo afgenomen, maar ik heb nog steeds mijn kendo (hij was ook dangraad in kendo) en hij daagde mij uit tot een gewapend treffen met de bokken (houten zwaard). Ik heb daar een pak slaag gekregen dat gij u niet kunt voorstellen. Na deze ervaring wilde ik een krijgskunst leren waardoor ik ook aan gewapende aanvallers kon weerstaan. Een krijgskunst die effectief was in alle gevallen. Dus besloot ik de kunst van meester Ueshiba te leren, Er was mij verteld dat deze krijskunst voldeed aan mijn wens. Ik ging dus zonder introductiebrief naar zijn dojo en vroeg om de meester te zien. Maar dat werd mij resoluut geweigerd zodat ik mij neerzette in de tuin en daar drie dagen bleef zitten. Uiteindelijk hebben ze dan aan meester Ueshiba toch gezegd dat daar een "zotte" jongen in zijn hofke zat die hem wilde spreken, en dan werd ik bij de meester gebracht. Hij verwittigde mij dat als ik Aikido wilde leren het een harde weg zou worden en zo werd ik een van zijn speciale studenten - Uchi deshi.
Begon je direkt met de aikido training?
Neen, dat mocht niet, eerst moest ik allerhande werkjes opknappen, boodschappen doen, in het veld werken en vooral de dojo kuisen. Na een tijd mocht ik naar de lessen "kijken" en na nog enige tijd mocht ik mee trainen. en uiteindelijk mocht ik met de meester werken. Dit was mijn fijnste tijd. Maar een zeer harde tijd, het was gelijk een slagveld. Vroeg uit de veren, trainen, werken en dan s'avonds laat nogmaals trainen met Waka sensei (Kisshomaru).
Je hebt ook Tamura Sensei leren kennen, hoe gebeurde dat?
Het gebeurde op een dag toe na de aikidoles enkele studenten Judo-randori uitvoerden, m.a.w. aan het vechten waren. Een ervan nodigde mij uit om mee te doen, wat mij geen twee maal gevraagd moest worden, het was een 3'de dan in Judo en Aikido en ik verwonderde mij erover hoe slap hij was, ik gooide hem keer op keer op de grond. Toen riep de meester Tamura mij bij hem om even met hem te oefenen, waarop ik gretig inging. Plots sloeg hij mij hard in de buik, ik plooide dubbel, dit was een les die ik nooit meer zou vergeten, een les van waakzaamheid, afstand en houding.
Wat kan je vertellen over Saito sensei?
Wel, hij is een groot meester. Wanneer hij een bezoek brengt aan de Verenigde Staten nodig ik hem altijd uit om les te geven in mijn dojo. Hij was een speciale dicipel van meester Ueshiba en hij bleef bij hem na de oorlog, hij heeft veel gedaan voor het aikido.
Wat over de opvolger van Ueshiba, zijn zoon?
Hij was mijn meester, van hem heb ik aikido geleerd, het moderne aikidosysteem dat na de oorlog werd ontwikkeld is eigenlijk het werk van Kisshomaru Ueshiba. Zijn aikido is zeer mooi.
En meester Koichi Tohei van de Ki Society, hoe is zijn aikido?
Ja, Tohei sensei is heel goed, hij is klein maar heeft veel kracht. Ik heb hem eens zien uitpakken tegen een westerse worstelaar. Het waren twee broers, Duitsers uit Argentinië, enorme mannen die de wereld rond reisden met als doel om zoveel mogelijk meesters uit verschillende krijgskunsten uit te dagen en te overwinnen. Zij waren reeds in de kodokan, het Judo hoofdkwartier, geweest en daar was niemand die ze aankon, bijgevolg daagden zij de Hombu dojo, aikidohoofdkwartier, uit. Waar zij Tohei sensei tegenkwamen die daar toen hoofdtrainer was. Zodoende begon de worstelaar rond Tohei te draaien en na een tijdje had Tohei er genoeg van, kwam in en sloeg de worstelaar met zijn hoofd tegen de vloer en klikte hem vast met zijn zwaardhand tegen de grond.
Wat gebeurde er in 1960 na de demonstratie van de krijskunsten in Tokyo met de chinese meester Wang en uzelf?
Wel, ik ontmoette deze meester in de tai chi chuan na de demonstratie doordat enkel van mijn leerlingen tai chi volgden bij hem, waardoor ik hem uitnodigde in mijn dojo om samen eens te oefenen. Al vlug leek deze ontmoeting uit te draaien op een krachtmeting, wij stonden tegenover elkaar en geen van beiden wilde ook maar iets toegeven, totdat meester Wang vanuit een soort karate achtige houding mij aanviel, ik maakte een taisabaki en nam zijn pols in kotegaishi, ik dacht dat zijn pols in stukken vloog, maar niettegenstaande dit trok hij zijn pols uit mijn klem en gaf hij mij een enorme duw met beide handen ter hoogte van mijn midden, waardoor ik enorm door de lucht zeilde, maar op beide voeten landde. Mijn studenten kwamen tussen en wij beschouwden dit treffen als gelijke stand.
Waarom werd je naar Engeland gezonden?
Tijdens de Olympische spelen in Tokyo in 1964, kwam de bekende judo meester Kenshiro Abbe bij meester Ueshiba, en hij vroeg hem om een jonge begeesterende lesgever in aikido naar Engeland te sturen om Aikido te ontwikkelen voor de Britse Judo Federatie.
Toen op weg naar Engeland had u een treffen op een schip?
Ja, dat was toen ik gevraagd werd een demonstratie te geven bij het overvaren van de evenaar. Er werd naar een trainingspartner gezocht maar er werd er geen gevonden. Zodoende werd iemand van de bemanning gevraagd om mij aan te vallen, deze persoon kende geen afspraken, vechten was vechten, en hij trok een mes en stak toe. Deze aanval werd niet op de door ons gekende manier uitgevoerd, in de aikido dojo trainden wij ook op aanvallen met een tanto, maar deze waren steeds duidelijk en positief, dit was helemaal anders, zijn mes ging voortdurend van zijn ene naar zijn ander hand, het was zeer moeilijk om hiertegen iets te doen. Uiteindelijk stak hij en ik weerde hem af in Gedan Barai, een lage blokkage, met mijn beide armen, ik kon zijn aanval afweren, maar de punt van zijn mes sneed door mijn gordel en raakte even mijn vlees. Van Gedan Barai verplaatste ik mij en met een tegen techniek brak ik zijn arm.
Blokeertechnieken zoals Gedan Barai ziet men toch niet in aikido? Gewoonlijk gebruikt men toch de snijkant (zwaardhand) van de hand om af te weren?
Ja, maar altijd is dat niet mogelijk, een brede kijk op de technieken kan je weleens redden uit onvoorziene omstandigheden, strikt werken volgens het boekje is niet altijd mogelijk.
In 1976 ging je terug naar Japan, hoe stonden de zaken ervoor bij je terugkeer, was er veel veranderd?
Wel, de aikido standaard was fijn, maar veel in Japan was veranderd, men gaf mij de job van internationaal secretaris van de Hombu dojo en daarmee was ik niet gelukkig, veel administratief werk en geen tijd meer om te trainen. Dat bekwam mij niet goed, uiteindelijk werd ik dan gevraagd om naar San Diego in de Verenigde Staten te gaan les geven bij de U.S. Aikido federatie.
Mag ik je wat vragen over uw IAIDO training?
Jazeker. Ik hou heel veel van iaido (de kunst van het zwaardtrekken). Ik beoefen Muso Shinden Ryu, een school die gesticht werd door Nakayama Hakudo sensei rond de eeuwwisseling. O-Sensei Ueshiba had een zeer goede verstandhouding met Hakudo en zij hadden gemeenschappelijke leerlingen. Het ging zelfs veel verder, de huidige senior student van Hakudo is gehuwd met de dochter van O-Sensei. Hij was zelfs eens Japans nationaal kampioen. Er was een sterke uitwisseling van ideëen tussen beide grootmeesters. Vergeet niet dat aikido eigenlijk zijn basis vindt in de zwaardtechnieken, het is eigenlijk het toepassen van zwaardtechnieken en bewegingen zonder zwaard.
En inderdaad iaido is zeer goed als geestelijke training, zo begin ik steeds mijn aikidoles met enkele technieken om zanshin (waakzaamheid) te ontwikkelen bij mijn leerlingen, iets wat in iaido een fundamenteel gegeven is in het beheersen van de katana (japans zwaard). Zodoende ben ik voorstander om ook in aikido wapenbeheersing aan te leren, evenwel met het doel om elementen zoals timing, afstand, centralisatie, concentratie enz... aan te leren. Zo zal het werken met de bokken (houten zwaard) via een aantal basistechnieken u de kracht van extentie en ademhalingscoordinatie, gebruik van heupen enz... leren. Maar vergeet niet aikido is in hoofdzaak een ongewapende leermethode.
Mag ik je wat vragen over de aikido geschiedenis? O-Sensei werd eens uitgenodigd om les te geven in de Kodokan door de stichter van het Judo, Dr. Jigoro Kano, ging hij daarop in?
Dit was toen Kano sensei poogde om de traditionele krijgskunsten die nog overgebleven waren te bewaren voor het nageslacht, dat hij aan Ueshiba sensei vroeg om les te komen geven in de Kodokan. Ueshiba weigerde, hij voelde dat Aikido en Judo zo verschillend waren van opvatting dat zij niet geheel konden bij mekaar passen. Maar in de plaats stuurde Dr Kano drie van zijn beste studenten naar de dojo van Ueshiba, het waren de meesters - Mochizuki, Murashige en nog ene waarvan ik de naam niet meer weet.
Was Tomiki de derde meester?
Neen, Tomiki sensei kwam later. Hij combineerde wel Aikido met Judo; hij gebruikte Aikido voor de open afstand (To-Maai) en Judo voor de korte afstand (Chika-Maai), ik ga wel niet geheel akkoord met zijn zienswijze, maar Tomiki sensei was een heel goede krijgskunstbeoefenaar... en een echte gentleman.
Ik heb ook gehoord dat familie van Ueshiba O-Sensei in Japan ook een soort aikidomeester is?
Ja, het is meester Hogen Inoue, het is de neef van Ueshiba, en zijn gelijkenis met meester Ueshiba is verassend, maar hij noemt zijn Budo geen aikido, maar "Taiwa Shindo".
Om even terug te komen op de uitdagingen die u te beurt zijn gevallen, waren er nog buiten de aanval op het schip en de confrontatie met meester Wang?
Wel ja, het was toen ik met meester Noro in Parijs was, wij bezochten daar een nachtclub. Ik had daar een drankje besteld aan de bar en meester Noro was in een ander lokaal aan het kaarten of zoiets, toen plotseling er een grote opschudding ontstond, het was een gevecht. Een oudere heer kreeg het aan de stok met een jonge man, deze sloeg hem waarop hij viel, het was verschrikkelijk, overal bloed, en de jonge man bleef de oudere heer maar slaan.
Ik denk dat hij hem zou gedood hebben, toe meester Noro het lawaai beu werd en tegen mij zei "Chiba, smijt hem buiten". Zo gezegd zo gedaan, ik stopte zijn aanval tegen de oudere man, en vroeg hem in het Japans om op te stappen, hij antwoorde mij in het frans, waarvan ik geen kneit verstond, en viel mij toen aan. Ik trok hem buiten, hij maakte toen plots een verdachte beweging en ik smeet hem daar met O-Soto Gari (een judo techniek), toen hij de grond raakte hoorde ik het kletteren van metaal op de stenen, het was zijn mes dat uit zijn handen viel toen hij nogal hard in kontakt kwam met de stenen. Dan pas realiseerde ik mij dat hij een mes getrokken had. Mijn onderbewustzijn, via mijn waakzaamheid had mij behoed. Later vernam ik dat hij een gangster was van Pigalle, geen wonder dat niemand tussenbeide kwam. Hij was daar goed gekend, maar niet door mij. Het kon mij niet schelen wie hij was.
Nog iets Sensei?
Wanneer ik terugkeerde naar Japan vanuit Engeland in 1978, was er eens een echte zot, niemand weet welke gevechtstechniek hij beoefende, die de Honbu Dojo uitdaagde, maar de aikidoschool weigerde om hierop in te gaan. Hij bleef steeds terugkomen en steeds moest ik hem uitleggen dat dit niet kon doorgaan. Persoonlijk kreeg ik er genoeg van om zijn dwaze kop steeds te zien en mij te ambeteren, daarom ging ik in op zijn uitdaging, maar ter persoonlijke titel en wij wisselden zelfs ondertekende brieven uit dat wij elkaar niet zouden vervolgen bij kwetsuren. Wat gebeuren moest gebeurde, ik was zelfs bereid te sterven als het moest, dus wij stonden tegenover mekaar, ik ging direkt naar hem toe en sloeg hem eerst, hij gooide mij terug tegen de muur en toen ik terugkwam sprong hij op mij gelijk een tijger, ik beeindigde het gevecht met Nikyo. Dan had hij er genoeg van, er was genoeg bloed op de grond en hij was aan het kermen. Dat was de laatste keer dat hij ons uitdaagde, hij had blijkbaar nooit gedacht dat een aikidobeoefenaar bekwaam was om zelf de aanval in te zetten.
Om ons gesprek te beeindigen, mag ik je nog twee zaken vragen: Atemi en competitie in aikido?
Wel, ik geloof dat atemi (de slag op de weke delen van het lichaam) heel belangrijk is in de aikido technieken. Gewoonlijk wordt het niet aangeleerd tijdens de gewone training, maar... persoonlijk train ik wel atemi natuurlijk.
Er is geen competitie in aikido want dit zou heel wat mensen uitsluiten van de training. Het doel van aikido is de mogelijkheid te bieden aan zo veel mogelijk verschillende mensen, - zowel mannen als vrouwen, jongeren en ouderen, sterke en zwakke - hun eigen potentieel te laten ontwikkelen doorheen de aikido training.
Wat beschouw je als de meest belangrijke kwaliteit van een goede aikidoka?
Oprechtheid!
Chiba sensei, mag ik u danken in naam van de lezers voor dit openhartig gesprek.