Ki Training

Er zijn Aikido clubs waar veel over Ki wordt gesproken, vaak in de zin van dat men “ki moet gebruiken” of technieken “met ki” uitvoeren. Zeer zelden echter krijgt men een duidelijke uitleg over wat dit ki eigenlijk is, en hoe men dit kan ontwikkelen en gebruiken in technieken. Soms worden een paar trukken van de foor getoond, die verondersteld zijn ki te demonstreren. De eigenlijke training van ki is meestal zeer rudimetair en beperkt tot wat diepe ademhaling en visualisatie, vaak wordt zelfs misogi (Shinto zuiveringsrituelen) verkeerdelijk voorgesteld als ki training.

We kunnen verschillende mogelijke oorzaken veronderstellen voor deze eerder triestige stand van zaken. Ten eerste is de theorie van ki ingewikkeld en moeilijk toegangkelijk voor westerlingen. Ten tweede is veel informatie over ki training lang geheim gehouden, zelf in Azie. Dit is gedeeltelijk om zelfzuchtige redenen, maar ook omdat de oefeningen als gevaarlijk beschouwd worden zonder aanwezigheid van een leraar. Ten derde behelzen de meeste van deze oefeningen allerlei stimulaties van de geslachtsdelen en lenen zich als dusdanig in onze maatschappij niet echt tot bespreking of beoefening in normaal gezelschap.

Ki in China

De theorie van ki en ki training is afkomstig uit China, en de oorsprong berust op twee oude geschriften, de Yi Gin Ching en de Shii Soei Ching, die worden toegeschreven aan Da Mo (Bodhidharma). Het doel van Chi Kung (ki training) is Yin en Yang in het lichaam in evenwicht te houden. De klassieken gebruiken de termen kan (water) en li (vuur), die ongeveer overeenstemmen met Yin en Yang in deze context. Over het algemeen (tenzij je ziek bent) is het lichaam te Yang. Door deze overmaat aan vuur-ki wordt men snel oud (het lichaam brandt op). Door het gebruik van water-ki kan men het lichaam afkoelen en zo de levensduur verlengen. Te veel water-ki is ook niet goed, want als het vuur gedoofd wordt is men dood.

Vuur ki wekt emoties op, waardoor een ‘bewustzijn’ ontstaat, dat men Hsin noemt, het emotionele bewustzijn. Water ki ligt aan de oorsprong van Yi, het kalme en rationele bewustzijn. Iemand met veel vuur-ki heeft een energieke maar verstrooide geest. Het doel van Chi Kung is te zorgen dat Hsin beheerst wordt door Yi.

Vuur en water worden gecontroleerd door de ademhaling. In Chi Kung verwijst men naar ademhaling als de “strategie” waarmee het Chi (de “soldaten”) geleid wordt. In normale omstandigheden is inademing Yin of water, en uitademing Yang of vuur. De ademhalingsstrategie moet Yin en Yang in evenwicht houden. De geest (Shen) is de generaal die de strategie bepaalt (de ademhaling) en daardoor de beweging van de soldaten (Chi) stuurt. Het is de Shen (moraal, ‘spirit’) die zal bepalen hoe effektief de training zal zijn.

In Chi Kung begint de student meestal met ademhalingsoefeningen en meditatie die na een jaar of drie toelaat om de circulatie van Chi in het lichaam waar te nemen. Pas dan begint men daadwerkelijk met de beinvloeding van de Chi. Dit illustreert hoe zinloos vele zogenaamde “ki” oefeningen zijn: als men niet eerst leert het eigen ki waar te nemen, hoe kan men het dan gebruiken? De klassieken waarschuwen voor amateuristische training. Men kan een reserve aan ki opbouwen in de Dan Tien (hara), waardoor het lichaam sterker zal zijn, doch, als water en vuur niet in evenwicht gehouden worden door bepaalde oefeningen, zal het lichaam hierdoor nog sneller verouderen dan anders. Daarom geef ik hier geen specifieke oefeningen.

Vergelijking met Elemententheorie

Ik wil hier voor de lol eens een vergelijking maken met onze eigen Middeleeuwse elemententheorie. De hele wereld bestaat uit 4 elementen: Aarde, Water, Lucht en Vuur. Het menselijk lichaam is een microcosmos, waarin de elementen vertegenwoordigd worden door de humeurs of lichaamssappen. Elk sap stemt overeen met een element en heeft eigenschappen koud, warm, droog en nat (vergelijk met Kan en Li van de Chinezen). Een mens is gezond als de elementen in evenwicht in het lichaam zijn. Onevenwicht in de sappen veroorzaakt ook onevenwicht in de gemoedsgesteldheid. Hieronder volgt een tabel met de elementen, hun sappen, en de overeenkomstige toestand.

	heet	koud
droog	Vuur Choler (gele gal) koleriek, opvliegend	Aarde Melancholie (zwarte gal) zwartgallig, depressief
nat	Lucht Bloed sanguin, opgewekt, lustig	Water Phlegm (snot) flegmatiek, traag

Deze wetenschap was gebaseerd op de kosmologie van de oude Grieken. De termen worden nog steeds gebruikt om persoonlijkheden te beschrijven.

Iemand is volledig gezond als alle sappen in evenwicht zijn. Symptomen werden beschouwd als natuurlijke pogingen van het lichaam om het evenwicht te hervinden. Daarom lag bij de behandeling de nadruk op het verhelpen van de oorzaak van de ziekte, en niet zozeer op de bestrijding van symptomen. Door het innemen van de juiste plant of andere stof die het element bevat waaraan het u ontbreekt, kon het evenwicht hersteld worden. Ook hete baden werden gebruikt. Natuurlijke reakties zoals niezen werden beschouwd als de beste remedie. Een teveel aan humeur werd normaal opgelost door zweet, tranen, plassen, enz. Preventie, gezonde voeding, beweging en een gezonde omgeving werden benadrukt.

Snijden werd succesvol toegepast als laatste redmiddel bij onder andere borstkanker, fistula, hemorrhoides, gangreen, katarakten, tuberculose in de nek (scrofula). Aderlaten werd succesvol gebruikt om hoge koorts te doen dalen. Verdoving voor operaties bestond meestal uit het innemen van alcoholische dranken tot de patient het bewustzijn verloor. Opium (morfine) was ook bekend.

Ik vermeld deze theorie hier om de volgende reden. De laatste jaren zien we gelukkig een groeiende waardering voor het belang van het bewaren en in stand houden van allerlei kulturen. Eenzelfde respekt ontbreekt spijtig genoeg wat onze eigen geschiedenis betreft. Waar (om maar één voorbeeld te noemen) traditionele Chinese geneeswijzen zoals acapunctuur met niet gering respekt uitvoerig onderzocht worden, moeten we bij de meeste mensen een haast 19de-eeuws misprijzen en spot vaststellen voor de traditionele Europese geneeswijzen (hoewel onze “moderne” geneeskunde nog steeds niet heeft ontdekt waarom de beruchte “aderlating” een effektieve koortsverlager is).

In de 19de eeuw werd algemeen geloofd dat de geschiedenis een min of meer rechtlijnige vooruitgang kent, tot de beschaving haar perfekte vorm kreeg rond 1850. Al wat niet strookte met de toenmalige gedachten werd toen (zeer ten onrechte) afgedaan als primitief en waardeloos. Bijvoorbeeld, in een leerboek over fysiologie uit 1872 (overgrootvaders tijd, nog niet zo lang geleden) lezen we in het hoofdstuk “misvattingen over ziekte” dat:

In vroeger tijden heerste veel bijgeloof over ziekten. Zo geloofden mensen dat ziekten veroorzaakt werden door kwalijke geuren. De moderne wetenschap leert on dat ziekte geen ding is, maar een toestand. Als ons voedsel goed verteerd wordt, de afval vlot afgescheiden, en alle organen in harmonie werken, zijn we gezond. Ziekte is een verstoring van deze harmonie.

In 1872 bestond nog geen theorie van ziektekiemen. Deze schrijver beschouwde ziekte als een mankement in een machine. Wie was dichter bij de waarheid, de mensen die geloofde in kwalijke geuren, of de “moderne” mens die het lichaam blijkbaar beschouwde als een stoommachine, en niet gelooft in mogelijke uitwendige oorzaken van ziekte?

In 1856 schreef ontdekkingsreiziger Richard Burton dat de Afrikanen geloofden dat malaria veroorzaakt werd door muskieten. “Dit bijgeloof”, vermeldt hij, “is ontstaan doordat malaria meestal verschijnt in het muskietenseizoen”. (Pas veel later “ontdekte” Walter Reed het verband tussen malaria en de muskiet.)

Nog een tof voorbeeld uit dezelfde periode. In 1850 ontdekte professor in de zoologie van Harvard, Louis Agassiz, dat men morele kwaliteiten kon afleiden uit de maten van de menselijke schedel. Blanke mannen hadden de grootste hersenen, gevolgd door dappere en trotse Indianen, nog een trap lager de gluiperige en valse Chinezen, en nog ver daaronder de halfwilde negers, met blanke vrouwen ergens daartussen in. Voor zijn studie wierp hij wel alle schedels weg die er “abnormaal” uitzagen (niet in zijn kraam pasten).

Maar dit alles terzijde.

Ki Aikido

In Aikido legt de organisatie van Tohei Koichi de meeste nadruk op ki. Tohei was vroeger hoofdleraar aan de Aikikai. Ueshiba Morihei sprak nooit over ki tijdens de training, hij gaf wel apart “spreekbeurten” over ki en dergelijke, waarbij hij Aikido technieken gebruikte om te demonstreren wat hij bedoelde. Tohei beoefende ook Shin Shin Toitsu Do, een Japanse methode van ki training, en hij integreerde wat hij daar leerde en de theorieen van Ueshiba in zijn lessen aan de Aikikai. Na de dood van Osensei begon hij meer en meer ki te benadrukken boven techniek. Mede hierdoor, maar voornamelijk omdat hij zich niet wou onderwerpen aan het gezag van Kisshomaru, scheurde hij zich af van de Aikikai en richtte de Shin Shin Toitsu Aikido organisatie op (tevens gekend als ki-aikido).

Tohei voegde een paar dingen toe aan Aikido om de ki-training te systematiseren. Het voornaamste zijn de Vier Principes (yon dai gen soku):
Concentreer op het ene punt (de hara)
Ontspan volledig
Houd uw gewicht laag
Strek uw ki uit

Om dit te oefenen ontwikkelde Tohei een aantal trainingsvormen, gekend als Ki no Taiso. Dit omvat Ibuki no ho of ademhalingsoefeningen, Kiatsu ho of een soort handoplegging, Orenai Te Undo of de oefening van de onbuigbare arm, en Ki no kokyu dosa undo, een vorm van beoefening van Aikido technieken waarin de twee partners volledig samenwerken om de beweging te doen, zonder de minste kracht of tegenwerking.

Tohei’s afscheuring van de Aikikai was voornamelijk politiek, maar voor vele van de leden toen was hij hun leraar en niet Kisshomaru, zodat de grote meerderheid met hem de Aikikai verliet. Al gauw echter ontstonden spanningen binnen de nieuwe organisatie: de Aikikai verbood Tohei de namen van Aikido technieken te gebruiken. Gedeeltelijk als reaktie begon Tohei de traditionele training volledig te vervangen door zijn Ki no Taiso. Vele van zijn volgelingen waren hiermee niet blij. Toen zijn foto werd verboden in Aikikai dojos, beval hij zijn clubs de foto van Ueshiba Morihei weg te nemen. Dit zette kwaad bloed, en toen hij vervolgens met graden begon te smijten om zijn organisatie zo snel mogelijk te doen groeien, haakten velen af en werden onafhankelijk. Dit verklaart gedeeltelijk de grote versnippering van de Aikido gemeenschap. Het verklaart ook waarom in ki-aikido uitsluitend de ki-oefeningen getraind worden, hoewel die oorspronkelijk als aanvulling bedoeld waren.

Mogelijk laten de Ki no Taiso de beoefenaar toe uiteindelijk de ki van zichzelf en misschien zelf van de tegenstander gewaar te worden. Ki Aikido heeft echter niet bepaald een goede reputatie, niet in de Aikidowereld en ook niet bij Chinese Chi Kung beoefenaars. Aikidoka vinden het ki aikido niet effektief. Chi Kung beoefenaars vinden de ki training primitief, en de Kiatsu ronduit gevaarlijk. De organisatie heeft ook nogal wat kenmerken van een sekte. Bijvoorbeeld zijn mensen die reeds andere aikido of een andere krijgskunst beoefend hebben niet welkom.