Spiritualiteit in Japan
Hedendaagse inwoners van Japan lijken op het eerste zicht geen bijzonder religieus leven te leiden. Hoewel de Japanner zich in het algemeen niet op één enkele godsdienst toelegt, betekent dit niet dat ze geen religieuze gevoelens hebben. Hieronder volgen korte beschrijvingen van de belangrijkste religies van Japan.
Shintoisme
Shintoisme stamt af van een oude vorm van animisme of shamaanisme, vermengd met verering van de voorouders, zonaanbidding, en elementen van Buddhisme. Shintoisten menen dat alles een eigen geest heeft, die ze ‘kami’ noemen. Als een mens sterft blijft zijn kami bestaan. Soms wordt gesproken over de acht miljoen kami. Met acht miljoen bedoelt men ‘heel veel’.
Er zijn verschillende soorten kami. Fuku no kami zorgen voor een goede oogst, Magatsu kami veroorzaken rampen. De basisbedoeling van het oude animisme was de goede kami op te roepen en de boze kami te verjagen. Liederen, dansen en festivals waren rituelen ontworpen met dit doel. Elk dorp had een eigen shinto schrijn, waarin de belangrijkste kami van het dorp vereerd werd. Soms was dit een water kami (ryu-jin of draak-geest), soms een oude boom, een berg of een waterval. Als een inwoner van het dorp stierf, kwam zijn geest als een mindere kami ook in het schrijn wonen. Ook Japanners die zichzelf niet als Shintoist beschouwen, nemen meestal deel aan de belangrijkste festivals, en bezoeken een schrijn op de feestdagen.
Net zoals het Christendom in het westen, werd Shinto door de machthebbers van Japan gebruikt als een manier om de bevolking te beheersen. De zonnekami Amaterasu werd boven alle andere kami geplaatst. Daarna werd verklaard dat de keizer afstamde van Amaterasu. Alle schrijnen van het land werden opgeslorpt in deze verstaatste vorm van Shinto. Dit is de reden waarom de Japanse vlag de zon voorstelt.
Toen Boeddhisme 1300 jaar geleden het land binnenkwam, had dit een grote invloed op Shinto, en er ontstond een zekere vermenging. Sommige schrijnen waren tegelijk toegewijd aan een kami en aan de Boeddha.
Van de Meiji restoratie tot na de tweede wereldoorlog werd Shinto misbruikt voor nationalistische en militaristische doelen. De rituele rol van de keizer in het Shinto geloof blijft politiek problematisch. Vandaag is shinto voor de meeste gelovigen vooral een manier om in harmonie te leven met de natuur, en met alle geesten in de wereld.
Boeddhisme - Jodo
Boeddhisme ontstond in India in de 6de eeuw VC, en verspreidde zich via Tibet, China, en Korea tot in Japan. De Jodo sekte is de belangrijkste Boeddhistische sekte in Japan. Oorspronkelijk leerde Boeddhisme dat een mens alleen gered kon worden door zelf geestelijk te ontwaken. Dit betekent dat niet iedereen de verlichting kon bereiken. Na de dood van Boeddha splitsten zijn volgelingen zich in twee groepen. De ene is Theraveda (hinayana) Boeddhisme (de oude school), waarin men zichzelf probeert te redden. De andere is Mahayana, dat probeert iedereen te verlossen. In plaats van de moeilijke weg naar persoonlijke verlichting, predikt Mahayana dat goede mensen herboren worden in het paradijs, en slechte mensen in de hel. Dit was voor de gewone mensen veel gemakkelijker te aanvaarden. Er wordt gezegd dat er zes mogelijke levens zijn: leven in het paradijs, leven als mens, leven als dier, leven in eeuwige oorlog, leven in eeuwige honger, en leven in de hel. Jodo betekent ‘het paradijs’.
De oorspronkelijke Jodo sekte ontstond in China, en werd 1000 jaar geleden naar Japan gebracht. De godsdienst vermengde zich gedeeltelijk met de Shinto voorouderverering, en werd een godsdienst die veel belang hecht aan begrafenissen en erediensten voor overledenen.
Shinran is de meest bekende Jodo priester, en stichter van de Jodo shinshu afsplitsing. Een beroumde spreuk ‘akunin shoki’, zelfs een dief kan verlost worden, wordt soms vergeleken met de leer toegeschreven aan Jezus. Jodo shin shu was de enige Japanse religie die een beter leven na de dood beloofde. Fanatische gelovigen waren daardoor niet bevreesd voor de dood. De sekte was ooit berucht voor de agressieve en gewelddadige houding tegen onderdrukking, en was daardoor niet geliefd bij de heersers.
Vele opstanden, Ikko-ikki, werden gevoerd door Jodo shin shu aanhangers, en ze vochten tot de dood. In de Sengoku Jidai periode vormde de sekte een belangrijke macht, vergelijkbaar met de machtigste Daimyo. Onder leiding van aartsbisschop Kennyo Kosa bevochten de gelovigen Oda Nobunaga.
Jodo shin shu is vandaag nog steeds machtig in Japan, en is erg zichtbaar door de duizenden tempels en de vele prestigieuze scholen. De sekte splitste zich echter in de 17de eeuw in de Honganji en de Otani sekte, die vijandig tegenover elkaar staan. De aanstichter van de splitsing was Tokugawa Ieyasu, die op deze manier een bedreiging voor het Shogunaat uitschakelde.
Esoterisch Boeddhisme
Meer dan 1000 jaar geleden werd een mysterieuze sekte ingevoerd in Japan: Mikkyo, ‘geheime leer’ of esoterisch boeddhisme. Er wordt gezegd dat de Mikkyo priesters machtige mirakels, horiki, kunnen verwezenlijken. Ze kunnen ziekten genezen, iemand doden door een vloek, vliegen, de toekomst voorspellen, monsters en kwade geesten (oni) verjagen of verslaan met de macht van een Boeddha. Deze religie was erg geliefd door de adel van de Heihan periode. De Enryakuji tempel op berg Hiei in Kyoto werd vernietigd door Oda Nobunaga, maar de tweede belangrijkste tempel, de Kongobuji op berg Kouya, bestaat nog steeds.
De belangrijkste priester was Kukai, of Kobo Taishi. Hij was de stichter van de Kongobuji en de Shingonshu deelsekte. Mikkyo priesters trokken zich vaak in de bergen terug. Deze yama bushi waren berucht zowel voor hun horiki als voor hun kennis van de krijgskunsten.
Horiki is een vorm van Aardemagie. De priesters waren tegelijk magiers, die spreuken kenden zoals Kujaku myoo Hiko ju (vliegspreuk) en Shidan (kogelspreuk).
Zen
Zen is een afstammeling van Theraveda Boeddhisme. Volgens Zen priesters kan de verlichting alleen bereikt worden door meditatie. Volgelingen stellen elkaar vragen die enkel door meditatie beantwoordt kunnen worden. Deze moeilijke en schijnbaar betekenisloze vragen (koan) helpen de verlichting te bereiken. Zoals “als je in je handen klapt, welke hand maakt dan het geluid?” ‘Allebei’ telt natuurlijk niet als antwoord. Er is geen juist antwoord. Door op zulke vragen te mediteren proberen de priesters dichter bij de waarheid te komen.
Zen was niet erg geliefd bij de machthebbers, omdat de beoefenaar alles moest in vraag stellen waaarin hij geloofde. Voor een samurai was dit geen geschikt geloof, omdat van hem blinde gehoorzaamheid en trouw voor zijn meester verlangd werd. Zen had echter wel een grote invloed op de kunsten, zoals tuinaanleg, schilderkunst en kalligrafie, theeceremonie en bloemschikken. De invloed van Zen was een streven naar eenvoud, en een schijn van spontaniteit binnen strakke regels.
Taoisme
Taoisme is een Chinese filosofie. De belangrijkste denkers in deze school waren Lao Zi en Shuang Zi. Taoisme is veel te vaag om te omschrijven. Het bevat elementen van oud Chinees natuurgeloof, toekomstvoorspelling, en invloeden van Boeddhisme en Confucianisme. Het was nooit populair in Japan, maar heeft wel het Japanse denken beinvloed. De filosofie draait rond het begrip ‘Tao’, een universele eenheid die alles in zich omvat. Tao wordt vertaald als ‘de weg’ en is gelijk aan het Japanse Do. De Tao kan alleen bereikt worden door een natuurlijk leven te leiden. Helaas is niemand erover eens wat er bedoeld wordt met “een natuurlijk leven”. Iemand die de Tao bereikt had werd onsterfelijk en had buitengewone krachten zoals leven zonder voedsel, vliegen op de wolken, enz. Ook in Japan bestond het geloof in deze onsterfelijke ‘Sennin’. Sommigen geloofden dat een bepaald medicijn, een onsterfelijkheidspil, iemand onsterfelijk kon maken. Een hele tak van alchemie ontstond in pogingen om deze pil te maken (velen vergiftigden zichzelf).
Chinese toekomstvoorspelling
De Oude Chinezen deden voorspellingen naar de barsten op verbrande botten of schildpadschilden. De notaties van deze barsten zouden de oorsprong vormen voor het Chinese schrift. Sindsdien werden vele andere methoden ontwikkeld zoals astrologie, kalender, numerologie, fysiometrie, enz. In Japan werden deze technieken overgenomen als Onmyo Do.
Confuciaanse beleefdheid en ceremonie (Jukyo-shugi).
Kon Fu Tze (Confucius) was een Chinees filosoof van rond 500 VC. Zijn filosofie werd erg populair in China, Korea en Japan. Hij legde een grote nadruk op beleefdheid en correcte ceremonie. Ook zei hij dat de samenleving moest georganiseerd zijn als een grote familie (met een ‘vader’ aan het hoofd enz.), en legde de nadruk op gehoorzaamheid en trouw. Een vorm van Confucianisme werd geadopteerd als staatsreligie door het Tokugawa shogunaat.
Christendom (Kirisutokyo)
Christendom werd naar Japan gebracht door Fransisco Xavier in 1549. Aanvankelijk groeide christendom onder de bescherming van Oda Nobunaga. Maar na zijn dood werd het verboden door Toyotomi Hideyoshi, maar min of meer getolereerd omwille van de buitenlandse handel. In 1638 werd het dan uiteindelijk uitgeroeid door Tokugawa Iemitsu. Na de val van het Shogunaat in 1867 werd vrijheid van eredienst toegestaan, maar Christendom werd onderdrukt tijdens de oorlogsjaren. Tegenwoordig zijn er een paar honderdduizend Christenen in Japan. Ondanks hun kleine aantal hebben ze enige invloed, vooral door hun groot aantal meisjesscholen. Kirisutokyo spreekt westers gezinde Japanners aan, maar zal waarschijnlijk nooit een grote rol zoals Shinto of Boeddhisme kunnen spelen. Feesten zoals kerstmis worden ook wel door niet-gelovigen gevierd.
Volksgeloof (Minkan Shukyo)
Volksgeloof is nog steeds belangrijk in Japan. Als voorbeeld kan het veelvuldig gebruik van talismannen en geluksbrengers vernoemd worden. Sommige schrijnen verdienen een aardig inkomen met het zegenen van nieuwe auto’s en het verkopen van amuletten om boze krachten af te weren, zoals de bekende Ofuda (killer Post-It). Er zijn ook beelden die ter bescherming langs wegen, bij rijstvelden enz. geplaatst worden.
Een goed voorbeeld van volksgeloof is de alom tegenwoordige Daruma. Daruma is de Japanse naam voor Bodhidharma, de monnik die het Boeddhisme uit India naar China gebracht zou hebben, en de Kung Fu training in het Shaolin klooster zou hebben uitgevonden. Van hem word verteld dat hij zolang zat te mediteren tot zijn armen en benen afvielen.
Daruma poppetjes, gekke karikaturen van Bodhidharma, verschijnen in alle vormen. Een populair model staat vanzelf weer recht als het omgeduwd wordt. Om een wens te doen koopt men een Daruma waarop geen ogen geschilderd zijn. Men tekent het eerste oog als men de wens doet, en het tweede als de wens vervuld werd. Een sneewman in het Japans heet yukidaruma, “sneeuw Daruma”.
Nieuwe religies (Shin Shukyo)
Sinds het midden van de 19de eeuw zijn honderden nieuwe sekten ontstaan. Meestal worden ze opgericht door charismatische mannen of vrouwen, die beweren over bijzondere gaven te beschikken. De laatste jaren verscheen een nieuwe golf van sekten, die soms Shin Shin Shukyo genoemd worden.