Interview met Kazuaki Tanahashi Sensei

Kazuaki Tanahashi, schilder, leraar en milieu-aktivist, vertelt over zijn tijd bij Ueshiba Morihei.

Hoe heb je O sensei ontmoet?

Het was 1947, twee jaar na de oorlog. Ik zat in het lager middelbaar toen mijn moeder, mijn twee jongere broers en ik in een hutje gingen wonen in Iwama, vlak bij O-Sensei's Iwama dojo. Toen ik de eerste keer binnenkeek in de dojo, zag ik mensen vallen als katten en andere vreemde dingen doen. Het leek iets voorbijgestreefd, als antieke gebeden, het trok mij niet aan. Maar Osensei nodigde mij uit om binnen te komen, en ik vond dat ik moest proberen. Ik deed hun spel mee, en na een tijd raakte ik gewend aan het rollen en de bewegingen. Ik werd aangetrokken door de spirituele sfeer.

Gaf O-Sensei elke avond les?

O-Sensei gaf een avondles voor een zestal kinderen uit het dorp. Japan was ontwapend na de overgave, en krijgskunsten waren verboden. De mensen waren beschaamd over militaire zaken, en al wat met krijgers of verdediging te maken had was erg onpopulair. Op dat moment waren we de enige Aikido klas in Japan - misschien in de hele wereld.

Hoe zag de Iwama dojo er toen uit?

De dojo was klein en had een houten vloer. Er was een altaar, en een wachtkamer met tatami, misschien 8 matten. O-Sensei's huis was 100 meter ver. Het Aiki Jinja [shrijn] lag tussen het huis en de dojo.

Werkte je graag op een houten vloer?

In het begin was het vreselijk, maar ik werd eraan gewoon. We deden zeer eenvoudige dingen. Dezelfde bewegingen, altijd herhaald, elke dag. Elke training begon met zittende kokyu waza en eindigde met kokyu waza.

De elektriciteit ging aan en uit in die tijd. We hadden licht voor 15 minuten ofzo, en dan was het weer donker. We wachtten dan in de kamer met tatami zonder iets te zeggen. In het donker had Osensei net de ogen van een kat. We hadden niet allemaal een gi, ik denk dat ik er een leende. Iedereen was arm, maar elke avond ging de keiko door.

Elke dag deed Osensei iets bijzonder, dat ik niet kon geloven. We duwden hem en hij bewoog niet. Hij gooide mensen zonder moeite. Op een dag hield hij iemand tegen de grond met 1 vinger. Hij sprak rustig met ons, terwijl de persoon op de grond worstelde om recht te komen. Dat was iets wat hij graag deed, ik denk dat dat een manier was waarop hij zijn ki oefende.

Al wat hij zei was spiritueel en onverstaanbaar. Hij zei dat Aikido de weg van minste weerstand is, en, hoewel het tegenstrijdig lijkt, de weg die de geest uitdaagd. Hij zei dat Aikido de cirkel, de driehoek en het vierkant omvat. Wij luisterden maar.

Hielp je met het boeren?

Soms, tijdens weekends en in het oogstseizoen. Osensei was erg krachtig bij het boeren. Hij deed altijd "Sh, sh, sh."

Zei hij dat de mensen moesten stil zijn?

Nee, het was zijn manier van ademen. Elke uitademing was een kiai, en hij werkte krachtig, en erg snel. Hij was een zeer goede boer.

Hij was erg religieus. Elke morgen bracht hij een offer in de dojo, en bad hij met zijn erg hoge, krachtige stem. Deze rituelen waren belangrijk voor hem. Meestal bad hij alleen, hij vroeg nooit iemand om mee te doen. Eens per maand was er een ceremonie die we konden meedoen.

Weet je nog welke gebeden Osensei zong?

Vaak zong hij een zeer standaard Shinto reinigingsgebed, misogi no norito. Daarna zong hij "hito, futa, mi, yo, itsu, muyu, nan, ya, koko-no, tari, momo, chi, yorozu”. Hij herhaalde dit opnieuw en opnieuw met zeer hoge stem. Mijn moeder werd er kregel van.

Wat betekent die formule?

Het betekent "1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 100, 1000, 10000."

Ik denk vaak na over de betekenis hiervan. In kalligrafie schilder ik in 1 trek, dus 1 is belangrijk. Wat is de betekenis van 1000 en 10.000? Ik ben bezig met een projekt “tien millennia toekomst”, waarin we de vraag stellen hoe de mensheid de volgende 10.000 jaar kan overleven. Toen betekende Osensei’s gebed niets voor mij, het waren alleen nummers. Nu begint het tot mij te spreken.

Waar was Kisshomaru Ueshiba, de huidige Doshu?

In Tokyo, waar hij werkte voor een beursmakelaar. Saito Sensei was dicht bij Iwama, hoewel hij toen nog geen les gaf. Hij was 6 of 7 jaar ouder dan ik, boven de 20, en hij kwam iedere avond per trein. Soms kwamen Koichi Tohei San en Abe San, en er waren nog een paar leerlingen.

Sprak O-Sensei ooit over de oorlog?

Hij sprak vaak over Ai als liefde, maar ik hoorde hem nooit spreken over de oorlog. Toen ik in Iwama verbleef, ontwikkelde Osensei Aikido als een kunst voor de vrede. Hoewel hij eerder al Budo als liefde zag, kwamen velen bij hem om te leren vechten en overwinnen. Maar de periode in Iwama was een rustige tijd van overpeinzing en wederopbouw. De visie van Osensei werd toen dieper door zijn leven als boer en het werken met zijn leerlingen. Osensei had er een hekel aan dat we vochten met elkaar, duwden of kracht probeerden te gebruiken. Sommige kinderen hielden worstelwedstrijdjes voor de lol als hij weg was. Maar dat was in tegenspraak met zijn lessen.

Gaf O-Sensei les met bokken en jo?

Ja, heel simpele bewegingen waren een onderdeel van de normale training. De dojo was zo klein dat maar 1 paar tegelijk kon trainen.

Was O-Sensei streng?

Hij was strikt. Hij glimlachte soms, maar vertelde geen moppen. Hij deed of zei nooit iets overbodig. Hij was altijd geconcentreerd op zijn spirituele leven, en Aikido was daar een deel van.

Was je een goede leerling van Aikido?

Mijn jongere broer was een goede leerling. Hij was atletisch, en ik denk dat hij een van O-Sensei's favoriete studenten was. I was lomp en meer geinteresseerd in intellectuele zaken. Ik wou schrijver worden. Dus ik was de slechtste leerling van de groep.

Hoe verliepen O-Sensei's lessen? Was er opwarming, stretching?

We deden geen opwarming, we begonnen met zittende kokyu. Dan toonde osensei een techniek, ikkyo of nikkyo, en de leerlingen deden de techniek, langzaam. O-Sensei keek toe, zittend of staande. Soms vroeg hij aandacht en legde iets uit door demonstratie.

In de dagelijkse les deden we weinig variaties. We deden gevorderde trainingen zoals randori op stages, als er mensen van buitenaf kwamen.

Is het waar dat O-Sensei je uitkoos om kalligrafie voor hem te doen?

Ik begon in die tijd kalligrafie te leren op school. Osensei vond dat mijn handschrift op het zijne leek. Daarom vroeg hij mij een aantal dingen te schrijven, zoals getuigschriften. Het is een vreemd toeval dat ik later kalligraaf en kunstenaar ben geworden, het leek wel een voorteken.

Wanneer ging je weg uit Iwama?

Nadat ik bij O-Sensei getraind had voor anderhalf jaar, verhuisde ik naar Tokyo voor een baan als leerling drukker. (Kisshomaru Sensei bezorgde mij deze job.) Ik was zeer verbaasd dat Osensei mij voor mijn vertrek promoveerde tot shodan (er waren toen nog geen kyu graden). Ik verwachtte dat mijn broer eerder dan ik shodan zou worden.

O-Sensei vroeg ons, zijn leerlingen, geregeld om goed zorg te dragen voor Aikido. Ik was maar een beginner, maar ik had het gevoel dat hij mij een persoonlijke boodschap had gegeven, dat hij, als mijn leraar, mij zijn kunst toevertrouwd had. Ik had het gevoel dat ik iets moest doen om Aikido te helpen.

Rond 1960, nadat ik enkele boeken had geschreven, kreeg Hozansha Press het idee om een Aikido boek in het engels uit te geven. De uitgever sprak met Kisshomaru Sensei, en hij gaf toestemming dat ik en mijn vriend Roy Maurer Jr. het boek Aikido mochten vertalen.

Sommige van onze beslissingen waren stom. We vervingen bijvoorbeeld "dojo" door "gymnasium," en we vertaalden de namen van alle technieken naar het engels.

Terry Dobson werd gestuurd om ons te helpen. Hij was een uchideshi en de hoogste westerse student uit die tijd. Roy en ik zagen er tegen op deze grote, ruig uitziende kerel met ons werk te laten knoeien, maar Terry werd een goede vriend, tot aan zijn dood bleven we vrienden. We vonden dat er niet genoeg goede foto's van Osensei waren voor het boek, en vroegen aan de uitgever, Hozansha, een fotograaf te sturen. Vele van de bekende foto’s van Osensei, zoals met zijn hand tegen een boom, werden toen gemaakt. We waren erg blij met het resultaat.

Heb je onder andere leraars Aikido getraind?

Ik heb nooit onder andere leraars getraind. O-Sensei is mijn enige leermeester. Ik denk vaak aan Aikido, en als ik een vraag heb, ga ik terug naar Osensei in mijn geheugen. Op die manier leer ik nog altijd van hem, zelfs na 50 jaar.

Wat was de invloed van Aikido op uw leven buiten de dojo?

Ik ben kalligraaf en schilder. Ik denk dat mijn kennis over het gebruik van ki belangrijk is voor mijn kunst, het helpt mij mijn penselen, groot of klein, te gebruiken op een direkte, eerlijke manier.

Aikido helpt mij ook als ik vredes- of milieuwerk doe. Het helpt mij inzien dat men gebruik moet maken van de energie van alle kanten van een geschil. Werken voor de vrede vereist precies en kordaat bewegen, zoekend naar de beste manier om de situatie te veranderen, net zoals Osensei mensen wierp in de dojo. Ik leerde ook dat niet alle inspanningen succes hebben. In Aikido worden we vaak neergesmeten, maar we staan weer recht en doen iets anders. Terwijl we falen, blijven we zoeken naar een keerpunt. Als we dat punt vinden, verandert de situatie drastisch.

Ik denk dat Aikido de wereld veel te bieden heeft. Het kan ons leren soepeler en dynamischer met elkaar om te gaan, om onze vijanden meer te zien als partners.

Als milieu-aktivist kan je de vertegenwoordigers van grote bedrijven beschouwen als partners?

Ja. We moeten duidelijk zijn over wat er misloopt, wat we willen veranderen en wie verantwoordelijk is. Maar we willen de verantwoordelijken niet van ons vervreemden of hen als vijanden beschouwen. Het zijn vrienden die verkeerde dingen doen, die hulp nodig hebben om hun koers te veranderen. We kunnen met hen praten als vrienden, zonder verwijten te maken.

Het is als een Aikido worp uitvoeren. Maar voordat we een mooie worp kunnen uitvoeren, moeten we vele malen falen, en misschien zelfs gewond raken. Dat is hoe we onze les leren.

Heeft uw belangstelling voor het milieu te maken met uw dagen in Iwama?

In zekere zin. In Iwama was iedereen arm. De steden waren platgebrand, we leefden primitief. We vernielden de natuur niet. Voor zover ik weet heeft Osensei nooit over het milieu gesproken. Er was geen nood aan in die tijd. Maar we kunnen van hem leren te werken voor vrede en voor het goed van de gemeenschap.

Hoe was het leven in Iwama? Wat aten de mensen?

O-Sensei at soms kip of eieren, maar hij at nooit vlees van viervoeters. We aten vooral patatten, zoveel dat ik gezworen heb nooit van mijn leven nog patatten te eten.

Er was een waterput naast de dojo, met een houten emmer aan een koord. Soms zouden we een bad nemen in een metalen vat met een vuurtje onder. Dat was toen een grote luxe.

Nadat O-Sensei zijn eerste kom rijst op had, zei zijn vrouw: “wil je nog meer?”, en hij antwoordde altijd: “ja, geef mij nog twee of drie rijstkorrels”.

Wat zijn uw herinneringen van O-Sensei's vrouw?

Ze was een heel lieve dame. Toen ik in Iwama kwam was ze al erg oud, haar rug was gebogen. Ze was heel vriendelijk.

Uw vader had een belangrijke positie in het Japanse leger. Werd Osensei gerespecteerd door de militairen?

Ja, hij werd erg gerespecteerd. Mijn vader was kendokampioen in de militaire school. Hij daagde Osensei uit met een bokken, en die behandelde hem als een baby. Mijn vader werd toen leerling van Osensei, en ging naast zijn dojo in Tokyo wonen. Ze waren goede vrienden. Uiteindelijk werd mijn vader stafofficier van het Keizerlijke Militaire Hoofdkwartier. Hij kende een paar leden van de Keizerlijke familie, en stelde Osensei aan hen voor.

Osensei werkte met uw vader samen aan een poging om de oorlog af te wenden. Sommigen zeggen dat Aikido alleen te maken heeft met training op de mat, en niet aan politiek mag doen. Wat is uw mening?

Sommige mensen vinden misschien dat Aikido politiek neutraal moet blijven. Maar in een crisis zijn er maar twee wegen. We kunnen niets doen tot het zo erg wordt dat we niet meer kunnen overleven, of we proberen onze kennis te gebruiken om de toestand te veranderen. Elke mens moet hierin zijn eigen beslissing nemen.